سینه‎زنی‎ نشسته سیستانی‎های مقیم گلستان قابلیت ثبت ملی را دارد

محقق فرهنگ عامه و مدیر بنیاد مردمی نیمروز گلستان گفت: سینه‎زنی‎ نشسته سیستانی‎های مقیم گلستان، نوحه «بحر طویل»، در کنار «چاوشی» و «شبیه‎خوانی» این قوم قابلیت ثبت معنوی ملی را دارد.

به گزارش پایگاه خبری کاسپین خبر وبه نقل از فارس، با آغاز ماه محرم دل‎های سوخته به سوی کعبه و میکده عشق حسینی رهسپار خواهد شد که با شروع فصل عاشقی سیستانی‎ها هم از این قائده مستثنی نیستند و با شرکت در میعادگاه عاشقان و محبان اهل البت(ع) (حسینیه سیستانی‎ها) به سوگ سالار شهیدان حضرت اباعبدالله حسین(ع) می‎نشینند.

آیین‎های محرم به گواه تاریخ از گذشته‎های دور تاکنون میان مسلمانان به ویژه شیعیان باشکوه و جلوه خاصی برگزار شده است در این بین از آنجا که سیستانی‎ها نخستین خونخواهان امام حسین(ع) و یاران با وفایش هستند و در بدترین شرایط که به دستور بنی امیه در منابر جهان به اصلاح اسلام آن زمان به خاندان پیامبر(ص) و مولای متقیان حضرت علی(ع) دشنام داده می‎شدآ اما نیاکان سیستانی‎ها حتی به قیمت تراشیده شدن سر زنانشان در معابر، حاضر نشدند این ننگ را بپذیرند و برای ماه محرم ارزش خاصی قائل هستند و آداب و رسوم وِیِژه‎ای هم دارند.

محقق فرهنگ عامه و مدیر بنیاد مردمی نیمروز گلستان در این خصوص در گفت‎وگو با خبرنگار فارس در گرگان گفت: اگرچه اصل و اساس برپایی آیین‎های محرم، عزاداری برای سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع)، اهل بیت و یاران با وفایش و زنده نگه داشتن ارزش‎های والای قیام عاشورا است، اما با توجه به تغییر شرایط جامعه در طول قرن‎ها و سال‎ها تغییرات و تفاوت‎هایی در نحوه انجام مراسم ویژه ماه محرم در برخی نقاط ایجاد شده است.

محمد آذری خاطرنشان کرد: با این حال بهره‎گیری از سنت‎های محلی و بومی ویژه محرم در بین سیستانی‎های گلستان هنوز در بیشتر نقاط این استان پابرجا است؛ بررسی رخدادهای تاریخی و متون تاریخی توسط کارشناسان «بنیاد فرهنگی نیمروز» نشانگر این است که تاریخ به خوبی گواه ارادت ویژه مردمان خطه سیستان و سیستانی‎های گلستان به اهل بیت (ع) را می‎دهد که در هر شرایطی برای حفظ آرمان‎ها و توسعه تفکر اهل بیت عصمت و طهارت(ع) تلاش کرده‎اند.

وی در خصوص آداب و رسوم سیستانی‎های گلستان در ماه محرم نیز عنوان کرد: نوحه‎خوانی، سینه‎زنی، زنجیرزنی، شبیه‎خوانی یا تعزیه‎خوانی و خواندن زیارت عاشورا از جمله آیین‎های معمول سیستانی‎ها در استان گلستان و مازندران در ایام محرم به شمار می‎رود.

آذری اضافه کرد: در اول محرم و شروع ماه عزای سالار شهیدان و یاران با وفایش سیستانی‎های گلستان رسومی خاص دارند که به عنوان مثال می‎توان به مراسم «سیاه پوشان» یا «مشکی پوشان» است که مداحان به همراه بزرگان و امنای حسینیه سیستانی‎ها و مراسم خاص لباس سیاه را به تن جوانان می‎کنند.

وی ادامه داد: همچنین تنی چند از بزرگان و پیرغلامان خوش صدا در گذشته روی پشت بام منازل، حسینیه‎ها و مساجد رفته با خواندن اشعاری حزن‌انگیز و مراثی مردم را از آمدن ماه محرم آگاه می‎کرده‎اند.

آذری متذکر شد: رسم علم بستن و آماده کردن علم و سیاه پوش کردن حسینیه سیستانی‎ها و مساجد و تکایا و منازل از دیگر رسوم سیستانی‎ها است.

محقق فرهنگ عامه اقوام گلستان ادامه داد: البته در کنار این رسوم، سیستانی‎ها با برپایی محفل و مجلس دعا و قرائت قرآن تلاش دارند عشق و ارادت خودشان را به سالار شهیدان(ع) نشان دهند.

«پخت قلور» (حلیم سیستانی) و «شله زرد»، امتناع مردم سیستان از پخت غذا در سه روز قبل از واقعه عاشورا، پشت بام رفتن ریش سفیدان، تلاوت قرآن و ذکر دعا برای اعلام رسیدن ماه محرم و برگزاری مجالس روضه و عزاداری، نیز از دیگر رسوم سیستانی‎های گلستان در ماه عزاداری سالار شهیدان است از جمله آداب خاص مردم در ماه محرم و 18 روز پس از آن است.

مدیر بنیاد نیمروز ادامه داد: شبیه‎خوانی یا تعزیه از اصلی‎ترین برنامه‎های سیستانی‎ها در گذشته و امروز است که به «شووی گردانی» یا «شبیه‎خوانی» معروف است و در اکثر روستاهای سیستان و هر جا که سیستانی‎ها هستند اجرا می‎شود که اکنون برجسته‎ترینش در بخش «وشمگیر» و «شهر انبارالوم» و در «زابل آباد» و ... است.

تعزیه در سیستان به صورت روز شمار اجرا می‎شود؛ به این صورت که شبیه‎خوانان هر روز ماه محرم را به یکی از یاران امام حسین (ع) مثلا حضرت علی اکبر (ع) یا حضرت ابوالفضل (ع) اختصاص می‎دهند.

آذری با اشاره به مراسم آغازین روزهای محرم در بین سیستانی‎های گلستان، بیان کرد: از دیرباز با آغاز نخستین روز از ماه محرم امامان جماعات، پیش‌نمازان مساجد، هیئت امنای مساجد و حسینیه‎ها و بزرگان فامیل و طایفه با جمع کردن مردم و سخنرانی در مساجد و محافل مذهبی و خانوادگی، مردم را از اهمیت این ماه آگاه می‎سازند و با روایت احادیث مختلف سعی دارند مظلومیت امام حسین(ع) و نقش وی در اسلام و همچنین عظمت این ماه را به نمازگزاران و خانواده و فامیل‎های وابسته  منتقل کنند.

نقش زنان سیستانی در عزاداری محرم و جایگاه محرم در بین زنان سیستانی

مدیر بنیاد نیمروز در خصوص نقش زنان سیستانی در عزاداری محرم و جایگاه محرم در بین زنان سیستانی تشریح کرد: در ماه محرم زنان سیستانی دست از انجام کارهایی مثل حصیربافی و صنایع دستی بر می‎دارند و بیشتر سعی دارند خود را با ذکر، تسبیح، نماز، روضه‎خوانی و برگزاری مراسم «رووایی» یا «ارده» که نوعی مرثیه‎سرایی سوزناک است و شرکت در مجالس عزاداری مانوس کنند.

این مسئول توضیح داد: در «رووایی» (رباعی) زنان سیستانی حتی در مرگ عزیزانشان با اشاره به مصائب خاندان پیامبر(ص) و به خصوص حضرت زینب (س) به صاحب عزا تسلی داده و یاد و خاطره شهدای کربلا را گرامی می‎دارند.

آذری در خصوص سایر موارد و آداب و رسوم سیستانی‎های گلستان عنوان داشت: از جمله آداب و رسوم سیستانی‎ها در ماه محرم پرهیز از برگزاری آیین ازدواج، جشن تولد و خرید لباس نو است حتی مردان نیز از اصلاح سر و صورت در دهه محرم خودداری می‎کنند.

وی ادامه داد: سیستانی‎ها در دهه اول محرم و به ویژه روزهای تاسوعا و عاشورا دست از کارهای غیرضروری و حتی در روز نهم و دهم محرم پخت و پز که نیاز به روشن کردن آتش داشته باشد پرهیز می‎کنند و به هیچ وجه تنور را روشن نمی‎کنند، چراکه بحث تنور «خولی» و ... همیشه سینه عاشقشان را به درد آورده است.

سیستانی‎ها در جواب فردی که در روزهای تاسوعا و عاشورا از ایشان درخواست انجام کاری که ضرورت ندارد و حاضر به انجامش به احترام این روزها ندارند ضرب‎المثلی به کار می‎برند با این مضمون «در ای روز گرگه وه گله نمزنه» یعنی در این روز گرگ هم به گله نمی‎زند و برای شکار نمی‎رود به نوعی نشان‌دهنده بزرگ بودن این روز و مصیبت است.

مردان سیستانی در ماه محرم از اصلاح سر و صورت خود پرهیز می‎کنند

همچنین علاوه بر اینکه در بیشتر نقاط سیستان و همچنین سیستانی‎های گلستان و مازندران، زنان و مردان در ماه محرم از اصلاح سر و صورت خود پرهیز می‎کنند و زنان علاوه بر شرکت در مجالس عمومی حسینه‎ها، مجالس ویژه‎ای در منازل خود برگزار و مبلغه‎هایی که به «روضه خوان» معروف هستند برای شرکت کنندگان در مراسم سخنرانی و مرثیه‎سرایی می‎کنند.

محمد آذری با اشاره به اهمیت جایگاه بزرگان و سالخوردگان در بین سیستانی‎ها و جایگاه آنان در هیئت‎ها و دسته‎های سینه‎زنی، گفت: در دسته‎های عزاداری و حسینیه‎های سیستانی‎ها در استان گلستان و مازندران علاوه برنشان‎های عمومی عزا و ماتم و علامت‎های سیاه و سبز و پارچه نوشته‎ها در صف نخست بزرگان محل و سالخوردگان و معتمدین و سپس مردان و پسران و کودکان سینه‎زن و پس از آن زنجیرزنان حرکت می‎کنند.

محقق فرهنگ عامه سیستانی در گلستان در مورد هزینه‎های مراسم محرم نیز بیان کرد: در حسینیه سیستانی‎ها و در بین سیستانی‎های گلستان علاوه بر اینکه غالب لوازم و تجهیزات مورد نیاز تعزیه‎خوانی از نذورات مردم تهیه می‎شود، غذای هیئت‎ها نیز از طریق همین نذورات و کمک‎های مردمی تهیه می‎شود.

بدین گونه که هر وعده اعم از شام یا نهار بانی دارد که از گذشته‎های دور مرسوم و معروف است؛ به عنوان مثال در روستای «سارلی» روز هشتم «حاج ابراهیم ناصری» و دهم »حاج یوسف ابراهیمی» و در مینودشت روز دهم «حاج فیض محمد ته کر» و یا در گرگان روز ششم «طایفه چاری» و یا طایفه «سراوانی» و یا طایفه «سندگل» خرج می‎دهند و این از چندین نسل قبل همین گونه در بین سیستانی‎ها استمرار داشته است، اکثراً روز دهم غذاهای نذری مردم را معمولاً «حلیم سنتی» که به آن «قلور» گفته می‎شود تشکیل می‎دهد.

آذری در خصوص مراسم ویژه شام غریبان گفت: در این شب مردم به مساجد و حسینیه‎ها می‎روند و چراغ‎ها را خاموش می‎کنند و در نور شمع به سوگواری می‎پردازند و با تشکیل دسته‎های چندنفره جوانان با خواندن اشعار و مراثی سوزناک لحظات حزن‎انگیزی را فراهم می‎آورند که اصطلاحا «دل سنگ» را خون می‎کند.

محقق فرهنگ عامه اقوام و سیستانی‎های گلستان با نگاهی به تاریخ عزاداری سنتی در سیستان به برخی آیین‎های سنتی از جمله «حمل خیمه گاه حسینی»، شهدای کربلا و کاروان اسرا، خاطرنشان کرد: علاوه بر «شووی گردانی» و یا «شبیه‎خوانی» که سیستانی‎ها بسیار اهمیت می‎دهند موضوع کاروان اسرا و ... نیز اهمیت بالایی دارد.

آذری افزود: همچنین «سقاخوانی» اوج ارادت مردم این خطه را به حضرت اباعبدالله (ع) نشان می‎دهد به طوری که در این ایام ارادتمندان به امام حسین (ع)در حالی که با یک دست مشک آب و با دست دیگر کاسه‎ای در دست دارند به یاد تشنه لبان کربلا، عزاداران را سیر آب می‎کنند.

وی افزود: برخی از سقاها در گذشته اشعاری نیز در قالب مرثیه‎سرایی می‎خواندند.

مدیر بنیاد فرهنگی مذهبی بنیاد نیمروز گفت: علاوه بر تعزیه که در هر روز به یکی از یاران سالار شهیدان و شهدای مظلوم کربلا اختصاص دارد از گذشته‎های دور هر یک از روزهای دهه نخست ماه محرم را نیز به نام و یاد اهل بیت و یاران امام حسین (ع) را گرامی داشته و می‌دارند.

مثلاً روز چهارم محرم که به عزاداری حر نام گذاری شده مردم همراه با برگزاری مجالس عزا، نذورات خود را نیز در قالب غذاهای گرم تهیه و بین عزاداران توزیع می‎کنند.

روز پنجم به نام فرزندان حضرت زینب (س )، روزهای ششم تا هشتم به یاد حضرت قاسم و حضرت علی‎اکبر(ع)، نهم به نام حضرت ابوالفضل و دهم به نام و یاد سالار شهیدان حضرت اباعبدالله‎الحسین عزاداری می‎شود

عزاداری تاسوعا و عاشورا که از بامداد آغاز می‎شود و تا عصر ادامه دارد هیئت‎ها با حرکت از مقابل حسینیه‎ها و تکایا با نوحه‎خوانی و سینه‎زنی به سمت امامزاده‎ها و گلزار شهدا رفته و در این محل به عزاداری می‎پردازند.

خیل عظیم جمعیت که یک پارچه سیاه‎پوش هستند شور خاصی به آیین عزاداری می‎دهد بیشتر خیابان‎های منتهی به امامزاده‎ها و گلزار شهدا و شهدا گمنام مملو از عزادارانی است که در دسته‎های متعدد حرکت می‎کنند.

در بیشتر حسینیه و مساجدی که سیستانی‎ها در این استان کثریت و مشارکت دارند مردان و پسران جوان و نوجوان در دسته‎های سینه‎زنی و زنجیرزنی و بانوان در پشت هیئت‎ها حرکت می‎کنند.

محقق فرهنگ عامه اقوام گلستان و مدیر بنیاد نیمروز در خصوص سایر آداب و رسوم سیستانی‎ها در ماه محرم گفت: یکی از رسوم سیستانی‎ها موضوع «چاووشی» یا «چه وه‎شی» است که عموما یکی از پیرمردان یا مداحان با صدای حزن‎انگیز و زیبا اشعاری در راستای قیام عاشورا را می‎خواند و مردم و جمعیت را آماده سینه‎زنی و شروع مراسم می‎کند و در اصل نوعی فراخوان برای شروع مراسم است.

وی در خصوص سایر آداب و رسوم سیستانی‎های گلستان در ماه محرم با اشاره به روبرو شدن دسته‎های عزاداری و هیئت‎های مذهبی گفت: در بین سیستانی‎ها مرسوم است که از شب چهارم محرم به بعد از حسینیه سیستانی‎ها دسته عزا به صورت سینه‎زنی و زنجیرزنی برای عرض تسلیت به مساجد و تکایای دیگر می‎روند.

آنچه در این بین خیلی مهم و حزن انگیز است زمان رسیدن دو هیئت و دسته زنجیرزنی به هم است که با حرکت علم دو هیئت به هم سلام داده و مداحان و پیرغلامان با خواندن اشعاری زیبا و حزن‎آلود به صورت  بحث و بیت و پسش و پاسخ ادای احترام کرده و همچنین به هم دیگر بابت حضور در مجلس عزای حسینی تسلیت می‎گویند که این صحنه بسیار غم‎انگیز است که برای مشاهده ابیات و اطلاعات بیشتر به سایت بنیاد نیمروز و حسینیه سیستانی‎های گرگان مراجعه فرمائید.

سینه‎زنی «شنستکا» یا نشسته یا سه ضرب سیستانی‎ها

محمد آذری در خصوص نوع سینه‎زنی سیستانی‎ها یادآوری کرد: سیستانی‎ها دارای نوع خاصی از سینه‎زنی هستند که به سینه‎زنی «شنستکا» یا نشسته یا سه ضرب است که مداح با خواندن اشعار و مراثی معروف به «بحرطویل» که حاوی اشعار حماسی و زیبا در بزرگی و جنگاوری و حق بودن لشکر فرزند پیامبر (ص) و یارانش است در زمان دم نوحه یا واگفت؛ سینه زنان که روی زانو نشسته‎اند به زانو زده و به حالتی که نشان از افسوس و حسرت از شهادت سالار شهیدان (ع) و یاران با وفایش است در آغاز شروع نوحه با کوبیدن دست روی زمین به این معنی که عقیده دارند که زمین را به شهادت می‎گیرند که زمین تو شاهد باش که ما عزادار خاندان عصمت و طهارت(ع) هستیم روی کنده زانو بلند شده و سینه می‎زنند و در زمان سینه‎زنی نیز که به سرعت دست‎ها به سینه کوبیده شده و سراسر شور و شعور است.

محقق فرهنگ عامه سیستان افزود: بزرگان حسینیه سیستانی‎ها با حضور در مساجد و هیئت‎های سیستانی استان گلستان ضمن آموزش این نوع سینه‎زنی و نوحه‎خوانی در پی احیا و توسعه این سبک سینه‎زنی سنتی سیستانی‎ها هستند.

وی از مسئولان میراث فرهنگی گلستان و مازندران دعوت کرد که با حضور در حسینیه سیستانی‎ها در گرگان، گنبدکاووس و سایر شهرهای استان گلستان و مازندران و مشاهده این آداب و رسوم نسبت به ثبت این مراسم در میراث معنوی و ناملموس اقدام کنند.