گنبدکاووس، چابک‌سواران بلندترین برج آجری جهان

شهرستان گنبد کاووس در قسمت شمالی و مرکزی استان گلستان واقع شده و از شمال با کشور ترکمنستان، از جنوب با شهرستانهای آزادشهر و رامیان، از شرق با شهرستانهای مراوه تپه، کلاله و مینودشت و از غرب با شهرستان آق قلا محدود می شود.

به گزارش کاسپین خبر وسعت شهرستان  5071 کیلومتر مربع  است.

تقسیمات کشوری

شهرستان گنبد کاووس  بر اساس آخرین تقسیمات کشوری دارای دو بخش و 6 دهستان و 167 آبادی دارای سکنه و 10 آبادی خالی از سکنه است.

بخشهای این شهرستان شامل بخش مرکزی به مرکزیت شهر گنبد کاووس و 4 دهستان به نام آق آباد ، باغلی مراما، سلطانعلی و فجر و بخش داشلی برون به مرکزیت شهر اینچه برون و 2 دهستان اترک و کرند است.

پیشینه تاریخی

این شهرستان به دلیل وجود بلندترین برج آجری جهان که در سال 1391 بعنوان یک اثر تاریخی و ایرانی در یونسکو ثبت جهانی شده است با 70  متر ارتفاع به نام گنبد کاووس نامگذاری شده است.

این برج در سال 397 هجری قمری به دستور امیر شمس المعالی قابوس بن وشمگیر زیاری که مردی کریم- دانشمند- ادب دوست و شاعر پرور بوده بنا شده و با  قدمت 1030 ساله با شکوه و بی نظیر همچون مردمانش پابرجا و استوار مانده است.

از لحاظ پیشینه تاریخی ورکان- هیرکان – هیرکانیه و گرگان نام‌هایی است  که از پیش از اسلام به این سرزمین اطلاق شده که بعد از اسلام جرجان نامیده شده و از دوره تیموری به بعد گنبد قابوس و از سال 1316 گنبد کاووس نامگذاری شده است.

بر اساس کاوش باستان شناسان و آثار تاریخی برجای مانده سابقه تمدن و آبادانی این منطقه به 6 هزار سال قبل بر می گردد.

جرجان از شهرهای قدیمی بوده و در سال 98 هجری قمری یزید بن سهلب عرب این شهر را تصرف کرده و خرابی هایی در حین جنگ وارد کرده است گرچه بعدها مرمت شده ولی در اثر تهاجم تیموریان و مغول ها عظمت و آبادانی آن از بین رفته است.

علاوه بر شهر جرجان ، دیوار دفاعی گرگان (اسکندر) که مربوط به دوره ساسانیان بوده از آثار تاریخی  و باارزشمندی است که از قسمت شمال و شمال شرقی شهرستان عبور می کند.

از دیگر آثار تاریخی و مذهبی این شهرستان زیارتگاه امامزاده یحیی بن زید نوه امام زین العابدین (ع) است که دارای بنای بزرگ و محوطه‌ای وسیع و رواق آیینه کاری شده است.

از آثار تاریخی ارزشمند این زیارتگاه وجود محراب و گچ بری های انجام شده مربوط به دوره سلجوقی در جوار ضریح  مطهر آن امام است و این مقبره در نزدیکی شهر تاریخی جرجان درجنوب غربی شهرگنبد کاووس فعلی است.

آب و هوا

شهرستان گنبد کاووس از نظر آب و هوای جز اقلیم مدیترانه ای به حساب آمده که دارای فصل تابستان نسبتا گرم و خشک بوده طوریکه 150 تا 200 روز از سال آبی خشک است.

موقعیت طبیعی شهرستان به گونه ای است که بر پدیده های اقلیمی خصوصا بارندگی تاثیر فراوانی می گذارد که عمدتا به دلیل کاهش ارتفاعات رشته کوههای البرز شرقی در این منطقه و دور شدن از دریا میزان بارندگی آن بین 200 میلی متر و حداکثر 400 میلیمتر در سال است که هرچه به طرف شمال (نوار مرزی) پیش می رویم از میزان بارندگی کاسته شده طوریکه به میزان 100 تا 150 میلیمتر در طول سال می رسد.

وقوع بلایای طبیعی از جمله خشکسالی ، سیل و طوفان ار پدیده های طبیعی و حوادث غیر مترقبه این شهرستان است که خسارت هنگفتی به تولیدات ، تاسیسات و زندگی اقتصادی و معیشتی مردم وارد می سازد.

منابع آب

حوزه های آبریز شهرستان کاووس عمدتا رودخانه ها دایمی و فصلی جاری در این سرزمین به شرح زیراست:

گرگانرود: این رود که از دامنه های شمالی رشته کوههای البرز شرقی و دامنه ارتفاعات خراسان و کوههای آلاداغ در بجنورد سرچشمه  می گیرد و در پشت سد مخزنی گلستان واقع در شرق شهرستان ذخیره می شود.

رود اترک: این رود از شمال قوچان و از کوههای هزارمسجد خراسان سرچشمه می گیرد و پس از عبور از نواحی کوهستانی بجنورد به طول 120 کیلو متر مرز بین المللی مشترک ایران و ترکمنستان را شکل داده و مجموعا با داشتن 500 کیلومتر طول بعد از طی مسیر و سیراب کردن اراضی واقع در بخش مرکزی داشلی برون پشت تالاب بین المللی آلماگل- آجی گل و آلاگل و سد دانشمند ذخیره می شود.

بایرام شالی و قره تکن: این رودخانه فصلی بوده و از حوزه فرعی رودخانه قره چای رامیان سرچشمه می‌گیرد و با ساخت بندهای انحرافی در حوزه اراضی دهستان  باغلی مرامه مورد بهره برداری کشاورزان قرار می گیرد.

رودخانه چهل چای: از کوه‌های بلند شمال و شرق مینودشت سرچشمه گرفته و در پایین دست امامزاده یحیی بن زید به گرگانرود می‌ریزد.

برای تامین و ذخیره سازی آب مورد نیاز کشاورزان سدها و آب‌بندان‌هایی درحوزه آبریز شهرستان به نام های سد گلستان، سد دانشمند، سد بوستان، سدهای ایمر 1 و 2، سد(آب بندان)، اینچه برون، سد آلاگل و سد وشمگیر احداث شده که قابلیت ذخیره سازی 220میلیون مترمکعب آب را دارند.

ظرفیت کشاورزی

سطح زیرکشت محصولات زراعی شهرستان درسال زراعی 92-1391، 180000 هکتار که مقدار 111000 هکتار آن اراضی دیم و49000 هکتار آن اراضی آبی بوده و 160000 هکتارازاراضی شهرستان  قابل کشت  است.

سطح زیرکشت محصولات باغی شهرستان 3276 هکتاربا میزان تولید 4169 تن در سال بوده است.

میزان تولید محصولات زراعی شهرستان 627020 تن و میزان تولید محصولات شاخص شهرستان گندم 293203 تن وشالی49600 تن وجو 66817 تن بوده است.

وضعیت دام وطیورو واحدهای دامی صنعتی شهرستان گنبدکاووس شامل 400000 راس دام سبک و 80000 راس دام سنگین و 3928000 قطعه طیور و 1160000 قطعه جوجه یکروزه و50 واحد دامی صنعتی با3200 راس و1420 کندوی زنبور عسل است.

این شهرستان دارای 19 شرکت تعاونی تولید روستایی و18 واحد خدمات مشاوره ای است. سطح مزارع پرورش ماهیان گرم آبی شهرستان 110 واحد و میزان تولید آن 6000 تن در سال بوده است.

ازمجموع 556 هزار هکتار ازاراضی منابع طبیعی حوزه شهرستان گنبدکاووس 333073 هکتار جزء اراضی منابع ملی بوده که ازاین تعداد برای243 هزارهکتار طرح مرتعداری تهیه شده و167هزار هکتار به موجب عقدقرارداد اجرای طرح تعدادی به 1037 نفرواجد شرایط واگذارشده است.

صنعت و معدن

در شهرستان گنبدکاووس در سال 92 تعداد 133 واحد صنعتی فعال  بوده که از مقدار 50 واحد صنعتی در شهرک صنعتی شهرستان و83 واحد صنعتی درخارج از شهرک مستقر هستند.

این شهرستان همچنین شامل 10 معدن صدف باظرفیت اسمی 145000 تن و میزان ذخیره قطعی 11418000 تن است که بیشترین ذخیره مربوط به معدن صدف غنچه حسن 5 میلیون تن و بیشترین ظرفیت  اسمی مربوط به معدن صدف آزادگان 30 هزار تن است.

معدن صدف دم دم، کانسارجویان آق بند ، کیمیا سنگ، جانبازان، نگین، بقچه و اگری دره سایر معادن صدف شهرستان بوده که از قابلیت توسعه بخش داشلی برون (مناطق آق بند و اوچ قویی) است.

از سایر صنایع تولیدی شهرستان صنایع دستی از جمله قالی و قالیچه ترکمنی است.